Economen komen er niet uit
16 augustus 2023
De nieuwe economie ontwikkelt zich langzaam maar zeker. Een economie waarin het om meer gaat dan winst maken alleen. Maar wat betekent dat? Het is interessant dat economen daar niet uitkomen, als de discussie zich beperkt tot het polariserende growth vs degrowth. Daar schiet je niets mee op, zoals Wouter van Noort recentelijk terecht constateerde.
Voor mij persoonlijk opnieuw een bevestiging dat de win-win-win filosofie uitkomst biedt. Simpelweg omdat je zelf als individu -als onderdeel van een ecosysteem- deel uitmaakt van de oplossing. De hamvraag is: wil je dat en zo ja, wat ga je dan doen?
Oplossingen zijn er al
Jaren geleden hoorde ik Herman Wijffels zeggen dat de economie niet verandert zolang schulden maken wordt beloond en we accepteren dat geld een product is (ipv een ruilmiddel). Dat zie ik zo 1-2-3 nog niet veranderen. De radicale omslag naar een mondiale economie, waar degrowth-goeroe Jason Hickel voor pleit, gaat er volgens mij ook niet komen. Er zijn er altijd mensen die geld, en dus macht, belangrijker vinden dan wat ook ter wereld. Dat is historisch altijd zo geweest en er is geen enkel signaal dat hier een kentering in komt. Maar voor wie geld alleen niet zaligmakend is, zijn er talloze mogelijkheden.
Er zijn gerenommeerde bedrijven die de winst niet vooral naar de aandeelhouders laten gaan, maar terug laten vloeien naar de samenleving. Bosch, Zeiss en Carlsberg bijvoorbeeld, om er maar eens een paar te noemen. Ook in Nederland kiezen steeds meer organisaties en bedrijven voor het zgn. steward-ownership, een vorm van bedrijfsvoering waarbij de macht en financiële belangen zijn gescheiden. Kortom, de vrije markt heeft al tal van mogelijkheden en er staat ondernemers niets in de weg. De hamvraag is: waarom maak jij er (nog) geen gebruik van?
Blijft over de sectoren die gebonden zijn aan het beleid van de overheid. Denk aan zorg en onderwijs. De problemen daar zijn sky-high. Voortborduren op de dominante logica (in de toekomst meer mensen die een beroep doen op zorg, meer zorgprofessionals en dus meer geld nodig) is een doodlopende weg. Maar ook hiervoor zijn er alternatieven. Buurtzorg laat al jaren zien hoe het werk anders kan worden georganiseerd met behulp van technologie. Met datagedreven organiseren is in de zorg- en onderwijsketen nog heel veel winst te behalen, mits de opbrengst ten goede komen aan sociale innovatie, zoals Weconomics bepleit. Ook hier is de hamvraag: waarom maak jij er (nog) geen gebruik van?
Feit is dat de beschikbare oplossingen nog niet tot doorbraken leiden. Persoonlijk denk ik dat angst voor verlies van werkgelegenheid (= geld) dé belemmerende factor is voor zowel burgers, overheid als bedrijfsleven.
Wachten op systeemaanpassingen
Gelukkig zijn er talloze economen die betogen dat het zo niet langer kan en pleiten voor systeemverandering. Een paar quotes uit recente publicaties:
Kees Klomp: “De ecologische, sociale en individuele kosten van het huidige economische systeem zo hoog geworden, dat er sprake is van een existentiële crisis. Het is daarom noodzakelijk om op zoek te gaan naar een volledig nieuw economisch narratief: de Betekeniseconomie. Betekeniseconomie koppelt ons (individuele, menselijke) levensbestaan aan het (universele, natuurlijke) levensbestaan. Ecologie is daarbij het ontwerpuitgangspunt.” Kees stelt daarbij het belang van de people en de planet boven de profit. Mijns inziens een gemiste kans, omdat je daarmee de markt in de verdediging drukt in plaats van mee laat bewegen in de gewenste richting.
Paul Schendering komt met concrete oplossingen: “Het remmen van vervuilende vormen van consumptie en het laten groeien van minder vervuilende vormen. De tweede stap is dan een verschuiving van belasting van arbeid naar vervuilende consumptie. De derde stap is dan om werkweken gradueel te verkorten. Dat is de kers op de taart, maar daar hebben we gelukkig nog even de tijd voor. In de tussentijd kunnen we dan met onze eigen ogen zien dat we een hele mooie samenleving kunnen hebben zonder economische groei.” Paul noemt dit een win-win-win situatie, wat feitelijk juist is, maar zijn suggesties zijn niet nieuw en ‘het systeem’ durft die veranderingen (nog) niet aan. Gelukkig hij constateert hij ook dat er binnen het huidige systeem al veel mogelijk is en geeft hij zelf ook het goede voorbeeld. Door te consuminderen konden hij en zijn vrouw bijvoorbeeld een dag minder gaan werken.
Herman Wijffels “In plaats van organiseren van bovenaf, gaan we dat nu van onderop doen. In plaats van putten uit voorraden, oogsten uit de stroom. Niet langer het financieel kapitaal dienen, maar dat kapitaal ons laten dienen. Als je die omkeringen eenmaal doorhebt, dan vloeien daar de ordenende principes voor de huidige transitie en de nieuwe tijd uit voort.” Geen speld tussen te krijgen en bovendien hoef je daarvoor niet te wachten op systeemaanpassingen.
Of gewoon beginnen
De ‘ordenende principes voor de nieuwe tijd’ vind je terug in de WIN Werkwijzer. “Een mindshift” noemt Razan de praktische win-win-win aanpak. Een aanpak waarbinnen de vraag growth/degrowth irrelevant is en niets je in de weg staat om morgen te beginnen om drievoudige waarde te creëren (voor jezelf, de maatschappij en de economie).
De drie belangrijkste uitgangspunten:
- evenwaardigheid tussen people planet profit (met burgers, overheid en markt als vertegenwoordigers)
- verbinding tussen de persoonlijke en de systeemwereld (jezelf zien als onderdeel van een ecosysteem)
- regeneratieve ontwikkeling (focus op de 20% toegevoegde waarde)
Irmgard Bomers is schrijver van de WIN Trilogie over de toekomst van werk en publiceert elk jaar de WIN Werk(t)rede voor een duurzame arbeidsmarkt. In de laatste editie roept ze iedereen op om één uur in de week te besteden aan #toekomsttijd. Dit is een blog in haar serie over werken in en aan een veranderend tijdperk.
